វត្តបទុមវង្សកំពង់ថ្ម (ទ័ពថ្ម)

   កាលបើឮនាមវត្តថា៖  បទុមវង្សកំពង់ថ្មឬអ្នកខ្លះនិយមហៅកាត់ថាទ័ពថ្មៗឬនៅមានអ្នកខ្លះទៀតនិយមហៅថា«វត្តទ័ពៗ»ទៀតផង។  ឮនាមហៅថា  វត្តទ័ពនេះ  ប្រហែលជាអ្នកផងមានការងឿងឆ្ងល់ជាមិនខាន។  ប៉ុន្តែបើនិយាយដល់ដំណាលរឿងគូប្រុសគូស្រីប្រហែលជាអ្នកណាក៏បានដឹងបានស្គាល់ហើយមានការចាប់អារម្មណ៍វិញភ្លាម។ ហេតុដែលវត្តនេះមាននាមថា  «កំពង់ថ្ម»  តាមសំដីនៃជីដូនជីតាគាត់បាននិទានតៗគ្នាមកថា  ពីដើមនៅទីនេះជាកន្លែងផលិតដុំឥដ្ឋ (ដុំថ្ម) សម្រាប់កសាងសំណង់នានាដូច ប្រាសាទ  ទីសក្ការៈបូជា...។  ដូច្នោះដុំថ្មទាំងនោះបន្សល់ទុកនៅរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។  រុក្ខជាតិនានាមានសភាពក្រៀមក្រោះអាស្រ័យកន្លែងនេះក៏ថ្ម  កន្លែងនោះក៏ថ្ម។  ដុំថ្មតូចធំពណ៌ក្រហមស្រអាប់ លេចអណ្ដែតពាសពេញ។  ដុំថ្មបាយក្រៀមគ្រប់ប្រភេទដែលបានបង្កប់ខ្លួនពួនអាត្មាក្នុងប្រឹថពីជាច្រើនសតវត្សរ៍កន្លងមកហើយ។  បើយើងយកចបជីកផ្ទៃដីកន្លែងណាមួយក្នុងភូមិវត្ត  ប្រហែលជាគេចមិនផុតរត់មិនរួចពីការប៉ះនូវដុំថ្មអស់ទាំងនោះឡើយ។  ជាពិសេសបើយើងធ្វើដំណើរចូលផុតខ្លោងទ្វារវត្តភ្លាម  នៅខាងឆ្វេងដៃគឺមានដំបូកខ្ពស់មួយ បង្កប់ពោរពេញទៅដោយដុំថ្ម។ នៅលើទួលខ្ពស់នោះមានច្រេសពីរដើមដែលមានអាយុកាលចាស់ទំហំមនុស្សបីនាក់អោបមិនជុំ ។ អ្នកស្រុកក្នុងភូមិតែងមានជំនឿច្រើនចូលមកកាន់ដំបូកខ្ពស់នេះដើម្បីអុជធូបបន់ស្រន់ឬបួងសួងសុំនូវសេចក្ដីសុខចម្រើនផ្សេងៗតាមតម្រូវការ។

        វត្តបទុមវង្សកំពង់ថ្មនេះបានផ្ដួចផ្ដើមស្ថាបនាឡើងនៅឆ្នាំ១៨៨៦ដោយស្នាព្រះហស្ថនៃព្រះតេជគុណព្រះនាមថាច់ឥន្ទ។  ពីដើម  កាលពុំទាន់បានកសាងវត្ត  ពុទ្ធបរិស័ទចំណុះភូមិនេះតែងនិយមទៅកាន់វត្តកោះកែវសិរីឬវត្តអង្គររាជបុរីដើម្បីគោរពបូជាពុទ្ធសាសនា។  ដោយសារធ្វើដំណើរទៅកាន់វត្តទាំងពីរមានចម្ងាយផ្លូវឆ្ងាយ  ណាមួយក្នុងភូមិគ្រួសារអ្នកស្រុកមួយថ្ងៃកាន់តែកើតកើនច្រើនឡើងៗ។  ក្រោយមក  ព្រះតេជព្រះគុណក៏ជ្រើសរើសភូមិសាស្រ្តនៅត្រង់ទីនេះកសាងវត្ត។  ព្រះអង្គមានព្រះហឫទ័យយល់ឃើញថា  កសាងវត្តអារាមទី១ទុកគ្រាន់អោយពុទ្ធសាសនិកជនគោរពបូជាព្រះពុទ្ធសាសនា។  ទី២ទុកគ្រាន់អោយយុវជនចូលបួស  សំណាក់នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាដើម្បីរៀនធម៌អាថ៌វិន័យ។  ជាពិសេសទុកសម្រាប់អោយកុមារាកុមារីចូលមករៀនអក្សរសាស្រ្តដើម្បីអភិរក្សអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌ជនជាតិខ្មែរ។  ទី៣កសាងវត្តនៅត្រង់ទីឋាននេះគឺដើម្បីថែរក្សាគូប្រុសនិងកំពង់ថ្មដែលជាកេរដំណែលវប្បធម៌របស់ដូនតាយើងដ៏មានតម្លៃថ្លៃថ្នូរតាំងពីបុរាណកាលមកទៀតផង។  នៅសម័យសង្រ្គាម  វត្តនេះមានស្នាដៃលាក់បំពួនកម្មាភិបាលបដិវត្តន៍ជាច្រើនរូបជ្រកកោនដើម្បីធ្វើបេសកកម្មបម្រើប្រទេសជាតិមាតុភូមិ។  បេសកកម្មនោះតែងទទួលបានជោគជ័យរហូតដល់ថ្ងៃ៣០មេសាឆ្នាំ១៩៧៥។

        វត្តនេះស្ថិតនៅជ្រុងទិសនីរតីនៃរមណីយដ្ឋានគូស្រះស្រី។  ចម្ងាយផ្លូវពីគូស្រះស្រីចូលទៅដល់វត្តប្រមាណជាង២គីឡូម៉ែត្រ។  ផ្ទៃដីភូមិវត្តទំហំចំនួនប្រ

មាណជិត២ហិកតា  លាតសន្ធឹងក្បែរដងព្រែកដែលមានទម្រង់ខ្សែទឹកហូរចេញចូលទៅកាន់ដងព្រែកជើងកោះ  ពិសី...។  តាំងពីទិសអាគ្នេយ៍នៃភូមិវត្តគឺជាភ្លឺគូប្រុសមានទ្រង់ទ្រាយជាដំបូកខ្ពស់អូសបន្លាយ  កាច់កុងតាមទិសទក្សិណរួចព័ទ្ធពេនបត់បែនមកតាមទិសបស្ចឹមរួចតម្រង់ទៅទិសឧត្តរ។  បើយើងគយគន់មើលឃើញហាក់ដូចជារាងឥន្ទធនូព័ទ្ធជុំពីខាងត្បូងវត្ត។

ពីដើម  ទទឹងភ្លឺគូមានទំហំប្រហែលជាង១០ម៉ែត្រ។  តាមបណ្ដោយភ្លឺគូនេះមានថ្វាកពីរ(ធំមួយតូចមួយ)។  លើដំបូកភ្លឺគូមានរុក្ខជាតិមួយចំនួនដូចដើម  ស្លែង  អម្ពិល  ក្រខុប  ខ្វាវ  បន្ទាត់បោះ...ដុះស្អេកស្កះលើគ្នាក្រាស់ឃ្មឹក។  អ្នកស្រុករស់នៅតំបន់នេះ  ធម្មតាមុនពេលស្រ្តីជាប្រពន្ធប្រសូត្រកូនង៉ែត  បុរសជាប្ដីនិយមដើរតាមភ្លឺគូស្វែងរកកាប់ដើមក្រខុប  ចិញ្រ្ចាំហាល  ធ្វើជាឱសថម្យ៉ាងដាំទឹកផឹកបំប៉នសុខភាពស្រ្តីសរសៃខ្ចី។  ក្រោយមក  ជនមួយចំនួនខ្វះសតិសម្បជញ្ញៈបានបំផ្លាញដើមរុក្ខជាតិ  ខ្លះកាប់ ​ខ្លះគាស់រំលើងគល់  ខ្លះដុត  ខ្លះជីកគាស់  ខ្លះចូកចាំងភ្លឺគូធ្វើអោយគូប្រុសមួយថ្ងៃកាន់តែរេចរឹលទៅៗ។ ដោយឃើញស្ថានភាពបែបនេះ  រវាងជាង១ទសវត្សរ៍កន្លង  ព្រះចៅអធិការមួយអន្លើនឹងពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្តបានស្រុះស្រួលមូលមតិគ្នាជាឯកច្ឆន្ទធ្វើយ៉ាងណាដើម្បីអភិរក្សគូប្រុស។  គេក៏បានដាំកូនឈើទាល  កូនត្នោតរាប់ពាន់ដើមតាមបណ្ដោយភ្លឺគូ។  តែសព្វថ្ងៃ​ឃើញមានតែដើមត្នោតទេដែលនៅរស់រប៉េះរប៉ោះខ្លះៗ។  ចំណែកឈើទាលវិញរដូវប្រាំងរាំងស្ងួតគ្មានអ្នកចាក់ទឹកថែទាំថែមទាំងត្រូវហ្វូងគោកកេរបំផ្លាញងាប់ផុតរលត់ពូជបាត់អស់គ្មានសល់។

        ក្នុងផ្ទៃមណ្ឌលស្រះគូ  គឺក្លាយទៅជាវាលស្រែអំពកតូចធំគន់មើលដូចជាក្រឡាចត្រង្គ។  មានទាំងប្រឡាយនាំទឹកសាបចេញចូលបម្រើស្រែស្រូវទាំងប្រាំងជួបវស្សា។  ជាពិសេសអ្នកស្រុកសង់ផ្ទះនៅយ៉ាងកុះករ។  ដោយសារនៅក្បែរគូប្រុសមានវាលស្រែបានជាភូមិនេះមានឈ្មោះថា៖  «ភូមិព្រះស្រែ»។  ប្រវត្តិដែលនាំអោយមានឈ្មោះបែបនេះ  តាមចាស់បុរាណគាត់បាននិទានតៗគ្នាមកថា  ពីដើមទីវាលនេះជាកន្លែងប្រារព្ធរាជពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល... បានជាគេនិយមហៅថា​ព្រះស្រែ។  គេហៅយូរៗទៅពាក្យព្រះស្រែក៏ទំយើក្លាយទៅជា  បាស្រែឬប៉ះស្រែៗ...ទៅវិញ។  ដូចជាភូមិមួយនៅជិតភូមិព្រះស្រែគឺ៖  «ភូមិអូរជីក»  មានន័យថាដងអូរដែលមនុស្សយើងជីក។  តែដល់ពេលហៅយូរៗទៅទំយើជា  ភូមិអ៊ូរចិចៗ...(ឥតន័យ)ទៅវិញ។

        ភូមិព្រះស្រែទាំងមូលចែកជាពីរប៉ែក(កើតគូនិងលិចគូ)។សព្វថ្ងៃ  ក្នុងភូមិព្រះស្រែទាំងមូលមានគ្រួសារប្រជាជនរស់នៅជាង៥៤០គ្រួ។  អ្នកស្រុកប៉ែកខាងកើតគូនិយមទៅវត្តអង្គររាជបុរី។  អ្នកស្រុកប៉ែកខាងលិចគូនិយមទៅវត្តកំពង់ថ្ម

។ ​អ្នកស្រុកអស់ទាំងនោះភាគច្រើនប្រកបមុខរបរកសិកម្មធ្វើស្រែចំការច្បារដំណាំ។  ក្រៅពីនេះ  មានអ្នកស្រុកចំនួនខ្លះធ្វើការងាររដ្ឋ  ខ្លះលក់ដូរកំប៉ិកកំប៉ុក  ខ្លះធ្វើជាងឈើជាងកំបោរ  ជាងសំណង់ផ្សេងៗ  ​ខ្លះធ្វើកម្មកររោងច័ក្រ...។ ​ ជីវភាពអ្នកស្រុកប្រកបទៅដោយភាពសុខសាន្ត។

        ដូច្នេះ  មណ្ឌលវត្តបទុមវង្សកំពង់ថ្មនិងគូប្រុសអ្នកស្រាវជ្រាវវត្ថុបុរាណបានបញ្ជាក់ជាកេរដំណែលវប្បធម៌អូរកែវ។  មុននេះ  គេក៏បានស្រាវជ្រាវដែរតែពុំទាន់សម្រេច។  រហូតដល់ឆ្នាំ២០១៤  អ្នកស្រាវជ្រាវវត្ថុបុរាណនៅមជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវបានចុះមកជីកគាស់  នៅក្នុងរង្វង់មណ្ឌលក្នុងនិងក្រៅវត្តប្រមាណ៥.០០០ម៉ែត្រការេ។  គេបានស្រាវជ្រាវរាវរកឃើញនូវវត្ថុបុរាណមួយចំនួនដូច៖ ផ្ទាំងថ្មបាយក្រៀមបុរាណមានទំហំធំៗនិងវត្ថុផ្សេងៗជាលោហធាតុ(មាសសន្លឹកឆ្លាក់រូបដំរី)...។  មិនតែប៉ុណ្ណោះ  នៅទាំងជីករកឃើញសំណង់កប់នៅខាងក្រោមដីមានទ្រង់ទ្រាយជារូបបួនជ្រុងស្មើមានច្រកទ្វារឈមទៅទិសបូព៌ជាដើម...។ 

កន្លងទៅហើយថ្មីៗ នៅថ្ងៃទី១៦ខែមេសាឆ្នាំ២០១៨ ​មន្ទីរវប្បធម៌កីឡានិងទេសចរណ៍បានប្រទានជូនវិញ្ញាបនប័ត្រកេរដំណែលវប្បធម៌បុរាណថ្នាក់ជាតិ។  ទិវាបុណ្យអកអំបុកឆ្នាំ២០១៨កន្លង  មន្ទីរវប្បធម៌កីឡានិងទេសចរណ៍បានចាត់តាំងភូមិព្រះស្រែជាភូមិវប្បធម៌។  តាមដងផ្លូវចូលទៅភូមិ  គេបានរៀបចំចាត់

ចែងតាំងពិព័រណ៍បណ្ដាវណ្ណកម្មជារូបគំនូរផ្សេងៗដែលផ្សារភ្ជាប់នឹងទំនៀមទម្លាប់វប្បធម៌ប្រពៃណីជនជាតិខ្មែរដ៏សម្បូរបែប៕                     

ថាច់ដើយ