Thái Bình - đất anh hùng hiếu học

Các đội tuyển học sinh giỏi quốc gia của Trường THPT Chuyên Thái Bình tại khu lưu niệm nhà bác học Lê Quý Đôn (xã Độc Lập, huyện Hưng Hà).

Truyền thống nghìn đời

Từ xưa, Thái Bình đã nổi tiếng là vùng đất có tinh thần hiếu học, trân trọng đào tạo nhân tài và khuyến khích việc học hành, thi cử. Nhân dân Thái Bình rất chăm chỉ, vượt khó học hành, tiếp thu, tích lũy kiến thức, đúc kết kinh nghiệm, làm giàu trí tuệ của mình để chống chọi với thiên tai, khai khẩn đất đai, phát triển sản xuất, bảo vệ quê hương, đóng góp công sức, trí tuệ cho đất nước trường tồn và phát triển. Ở bất cứ thời kỳ nào, Thái Bình cũng sinh ra những con người học giỏi, thi tài. Trải qua gần 1.000 năm Nho học, cả nước có gần 3.000 trí thức, đại khoa, trong đó Thái Bình có hơn 120 người. Thái Bình đã đóng góp cho đất nước nhiều bậc hiền tài như Lê Quý Đôn, Quách Đình Bảo, Quách Hữu Nghiêm, Đoàn Huệ Nhu, Nguyễn Tông Quai, Bùi Sĩ Tiêm, Đoàn Nguyên Thục, Nguyễn Quang Bích, Đào Nguyên Phổ, Nguyễn Can Mộng...

Thời Pháp thuộc, những năm đầu của thế kỷ XX, do sự chuyển đổi từ nền giáo dục “Hán học” sang nền giáo dục “Tân học”, chữ quốc ngữ thay thế chữ Hán thì khoa cử Hán học cũng chấm dứt. Với mục đích cai trị, thực dân Pháp chỉ phát triển giáo dục một cách nhỏ giọt, hạn chế tầm hiểu biết của nhân dân ta. Tuy nhiên, ngoài ý muốn của chính quyền thực dân, những người yêu nước, những nho sĩ, quan lại đã từ quan về quê mở trường dạy học; ở nhiều nơi trong tỉnh, phong trào học chữ quốc ngữ nở rộ, qua đó xuất hiện một đội ngũ trí thức mới và là lực lượng chính tiếp thu chủ nghĩa Mác - Lênin, họ trở thành những nhà hoạt động cách mạng, chiến sĩ, đảng viên cộng sản gieo hạt giống cách mạng, tiêu biểu như Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Văn Năng, Nguyễn Danh Đới...

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, hưởng ứng Lời kêu gọi chống nạn thất học của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phong trào bình dân học vụ ra đời và phát triển nhanh chóng, mạnh mẽ, rộng khắp. Ở các thôn xóm của Thái Bình thường xuyên có hàng chục vạn người đủ mọi tầng lớp theo học. Sáng, chiều bận lao động sản xuất thì tranh thủ học trưa, học tối... Rất nhiều tấm gương tiêu biểu trong học tập được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư khen ngợi. Từ những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, giáo dục Thái Bình thời kỳ này có các địa chỉ rất đáng tự hào trên cả nước như: Thăng Long - Đông Hưng (về giáo dục đạo đức); Thụy Thanh - Thái Thụy (về vở sạch chữ đẹp); Tán Thuật - Kiến Xương (về phong trào thể dục, vệ sinh)...

Tiếp nối mạch nguồn khoa bảng

Tự hào tiếp bước tiền nhân, các thế hệ giáo viên, học sinh Thái Bình đã và đang nỗ lực phấn đấu, say mê nghiên cứu, nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập, đạt nhiều thành tích cao, góp phần rạng danh cho quê hương... Hàng năm, trong các kỳ thi quốc gia ở các cấp học, học sinh Thái Bình luôn đạt giải cao; trong đó nhiều em được tiếp tục chọn và đã gặt hái thành công lớn khi tham dự các cuộc thi Olympic khu vực, quốc tế. Chất lượng giáo dục toàn diện của tỉnh ngày càng được nâng lên; tỷ lệ đỗ vào các trường đại học, cao đẳng luôn ở top đầu của cả nước. Nhiều người con của quê hương đã trở thành giáo sư, tiến sĩ, nhà khoa học, nhà quản lý có uy tín, góp phần vào sự phát triển của đất nước. Tính riêng trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia năm học 2024 - 2025, Thái Bình có 52/72 học sinh đạt giải (tăng 10 giải so với năm học trước); kỳ thi chọn học sinh giỏi lớp 9 THCS cấp tỉnh năm học 2024 - 2025, có 413/720 học sinh đạt giải; kỳ thi chọn học sinh giỏi lớp 12 THPT cấp tỉnh năm học 2024 - 2025, có 1.078/1.819 học sinh đạt giải.

Ông Nguyễn Ngọc Hà, Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo cho biết: Cây đứng vững là nhờ gốc bền chắc, cành lá tươi khỏe là vì đất đai màu mỡ. Bề dày truyền thống hiếu học của Thái Bình đã và đang được ươm mầm, bén rễ từ sâu trong quá khứ, từ những vùng quê, các gia đình, dòng họ dẫu còn nhiều khó khăn nhưng luôn nêu cao đạo học. Cùng với đó là sự quan tâm, tạo điều kiện của cấp ủy, chính quyền các cấp, các cơ quan, ban, ngành, đoàn thể, sự đồng tình ủng hộ của các tầng lớp nhân dân. Để giáo dục Thái Bình tiếp tục bứt phá, khẳng định vị thế của mình trong khu vực và toàn quốc, ngành giáo dục sẽ nỗ lực hơn nữa trong công tác quản lý, đổi mới phương pháp giảng dạy cũng như tiếp tục siết chặt kỷ cương, nền nếp học đường, không ngừng nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo.

Cội rễ bền sâu của sự học, nói cách khác là “nội lực” nằm ở động cơ đúng đắn của người học: học để chiếm lĩnh và làm chủ tri thức, học để thành nhân, thành danh, để lý trí soi sáng trong mọi hành động. Cao hơn tất cả là để đóng góp trí tuệ cho sự phát triển của đất nước.

Em Phan Đan Thanh, lớp 12 chuyên Văn, Trường THPT Chuyên Thái Bình là 1 trong 3 học sinh trong cả nước vừa đạt giải nhất quốc gia ở môn học này, đồng thời là học sinh duy nhất của tỉnh Thái Bình đạt giải nhất trong kỳ thi cho biết: Em luôn ấp ủ ước mơ là phải học thật giỏi để có tương lai tươi sáng, có ích cho xã hội. Ngoài học trên lớp thì việc tự học và tích lũy kiến thức cũng vô cùng quan trọng, do đó em không ngừng tìm tòi, học hỏi. Em tranh thủ thời gian rảnh để tự học và đọc sách.

Cùng với “nội lực” thì “ngoại lực” để các thế hệ người Thái Bình phấn đấu không mệt mỏi cho con đường học hành chính là sự động viên của gia đình, dòng họ, sự cổ vũ của toàn xã hội và sự giáo dục, rèn luyện của nhà trường, thầy cô. Nhiều ông bố, bà mẹ đã “thắt lưng buộc bụng” nuôi dạy con theo con đường học tập. Nhiều thế hệ thầy cô trắng đêm bên trang giáo án với ước nguyện giáo dục học trò có đủ đức, trí, thể, mỹ. Đồng hành với ngành giáo dục, phong trào khuyến học, khuyến tài đã có những bước phát triển mạnh mẽ, là nguồn động viên to lớn cho người lớn và trẻ nhỏ cùng học tập, gặt hái được nhiều thành công. Cả xã hội tôn vinh, khuyến khích sự học và đạo học, tạo nên một xã hội học tập.

Ông Vũ Mạnh Hiền, Chủ tịch Hội Khuyến học tỉnh thông tin: Hết năm 2024, toàn tỉnh có hơn 436.000 công dân đạt danh hiệu “Công dân học tập”, đạt 34,6%; hơn 379.000 gia đình đạt danh hiệu “Gia đình học tập”, đạt 69,9%; 4.941 dòng họ đạt danh hiệu “Dòng họ học tập”; 1.579 cộng đồng đạt danh hiệu “Cộng đồng học tập”, đạt 87,2%; 1.153 đơn vị đạt danh hiệu “Đơn vị học tập”, đạt 92,9%. Toàn tỉnh đã huy động được trên 210 tỷ đồng cho quỹ khuyến học; trao thưởng cho giáo viên, học sinh, sinh viên và người lao động trên 298.700 suất quà trị giá hơn 146 tỷ đồng. Công tác khuyến học, khuyến tài đã góp phần thiết thực vào mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài.

Truyền thống hiếu học không chỉ giúp người Thái Bình vươn lên trong cuộc sống mà còn là nền tảng quan trọng để quê hương ngày càng phát triển. Trong thời đại mới, với sự bùng nổ của khoa học công nghệ, tinh thần hiếu học càng trở thành yếu tố quan trọng giúp Thái Bình bắt kịp xu thế, hội nhập và phát triển bền vững.

XUÂN PHƯƠNG