100 năm trước ở Trà Vinh (năm 1925)

Đường Nguyễn Thiện Thành. Ảnh: NGỌC XOÀN

Một trăm năm trước - năm 1925, tỉnh trà Vinh là thuộc địa của Pháp, có 05 quận, 20 tổng, 147 làng⁽¹⁾.

Đứng đầu tỉnh (hay còn gọi là chủ tỉnh), Trà Vinh năm 1925 là một người Pháp, tên Texier Pau Edmond⁽³⁾.

Năm 1925, Tòa án Pháp tại tỉnh Trà Vinh đưa ra xét xử vụ ông Trương Thôn, ấp Bình Phú, làng Bình Phú, tổng Bình Khánh, quận Càng Long, tỉnh Trà Vinh, kiện Trương Tài Năng cấu kết với quan làng cướp đất gia đình ông. Vụ kiện kéo dài nhiều năm mới được Tòa án Pháp tại Trà Vinh đưa ra xét xử. Quá uất ức với bản án bất công, Trương Thôn dùng dao đâm chết Trương Tài Năng ngay tại phiên tòa và tuyên bố: “Tôi biết những tên cướp đất của dân như Trương Tài Năng đây, đều được thực dân và Tòa án thực dân che chở, nên tôi thấy nông dân cần tự giải quyết lấy và tôi đã làm như vậy”. Trương Thôn bị tòa đại hình Pháp xử tù chung thân, đài đi Côn Đảo. Sau Cách mạng tháng 8/1945, Trương Thôn được giải thoát⁽⁴⁾.

Năm 1925 là năm sinh ông Võ Văn Triệu (Hai Tiến, 1925 - 2012), quê quán xã Đại Phước, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh. Năm 1943, ông Võ Văn Triệu tham gia cách mạng, bị chính quyền thực dân Pháp ghi vào sổ bìa đen: “Dân cư ương ngạnh theo Cộng sản chống Chánh quyền”. Trong quá trình tham gia cách mạng, ông Võ Văn Triệu được Đảng đề bạt giữ các chức vụ như: Bí thư Huyện ủy Châu Thành (tháng 12/1963 - 1968), Bí thư Huyện ủy Càng Long (1973 - 8/1974), Bí thư Thị xã ủy Trà Vinh (tháng 8/1974 - 30/4/1975)⁽⁵⁾. Võ Văn Triệu được đặt tên đường tại thành phố Trà Vinh.

Ngày 16/11/1925, là ngày sinh ông Nguyễn Văn Trung (1925 - 1984), quê quán ấp Giồng Bèn, xã Huyền Hội, tổng Bình Khánh Thượng, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh. Ông Nguyễn Văn Trung còn có tên khác Nguyễn Đáng - Năm Trung, từng giữ chức Bí thư Tỉnh ủy Trà Vinh (1965 - 1971), Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Cửu Long (1977 - 4/1984)⁽⁶⁾. Nguyễn Đáng được đặt tên đường tại thành phố Trà Vinh, tên trường học tại huyện Càng Long và thị xã Duyên Hải.

Năm 1925 là năm sinh ông Maha Thạch SaBut (Ba Thạnh, 1925 - 1971), quê quán ấp Đầu Giồng, xã Phương Thạnh, huyện Càng Long. 10 tuổi Thạch SaBut vào tu học tại chùa Ba Si (còn gọi là chùa Pyseyvararam), xã Phương Thạnh, được nhà chùa gởi sang tỉnh Sóc Trăng và Campuchia học chữ, học chương trình trung cấp, cao cấp Phật học. Năm 1952 (27 tuổi), Thạch SaBut học xong chương trình cao cấp Phật học tại Campuchia, lấy Bằng Maha về nước, đi dạy chữ Khmer, giảng giáo lý cho tăng sinh nhiều chùa trong tỉnh. Năm 1957, Maha Thạch SaBut hoàn tục tham gia kháng chiến chống Mỹ. Năm 1959, Maha Thạch SaBut được Đảng chỉ định giữ chức Bí thư Chi bộ xã Long Hiệp, huyện Trà Cú, năm 1970, Maha Thạch SaBut được đề bạt chức vụ Tỉnh ủy viên, Trưởng Ban Khmer vận của tỉnh. Tháng 12/1971, Maha Thạch SaBut cùng 5 cán bộ khác hy sinh trong một chuyến công tác tại huyện Duyên Hải⁽⁷⁾. Maha Thạch SaBut được đặt tên đường tại thành phố Trà Vinh.

Năm 1925 là năm sinh các Mẹ Việt Nam anh hùng: Thạch Thị Phột (1925 - 1984), quê quán ấp Ba Trạch, xã Tân Hiệp, Nguyễn Thị Lê (1925 - 1989), quê quán ấp Ô, xã Tập Sơn, Tống Thị Nữ (1925 - 2006), quê quán xã Phước Hưng, Hà Thị Yến (1925 - 1995), quê quán xã Ngãi Xuyên, huyện Trà Cú⁽⁸⁾, Lê Thị Thiệt (sinh năm 1925) - Khóm 3, thị trấn Trà Cú⁽⁹⁾.

Trường THPT Trần Văn Long. Ảnh: NGỌC XOÀN

Năm 1925 là năm sinh ông Trần Văn Long (Mười Dài, 1925 - 2008), quê quán xã Lưu Nghiệp Anh, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh. Ông Trần Văn Long tham gia cách mạng năm 1946, được Đảng đề bạt giữ chức Bí thư Huyện ủy Trà Cú vào các năm 1950, 1952, tháng 7 - 10/1954; Bí thư Tỉnh ủy Trà Vinh (1954 - 1961); Bí thư Tỉnh ủy Cần Thơ (1962 - 1963); Bí thư Tỉnh ủy Hậu Giang (tháng 01/1976 - 4/1977); Bí thư Tỉnh ủy Kiên Giang (4/1977 - 12/1978); Được bầu vào Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IV và V. Trần Văn Long được đặt tên đường tại thành phố Trà Vinh, huyện Trà Cú và tên Trường Trung học phổ thông Trần Văn Long tại huyện Trà Cú⁽¹⁰⁾.

Năm 1925 là năm sinh liệt sĩ Lâm Thị Lợi (1925 - 1948), quê quán ấp Nô Rè, xã Long Hiệp, quận Trà Cú. Ngày 07/9/1948 (có sử liệu ghi 1950), bà Lâm Thị Lợi, hội viên Hội Phụ nữ cứu quốc làng Long Hiệp, vợ đồng chí Thạch Ngọc Biên, Chủ tịch Mặt trận Việt Minh làng Long Hiệp (nay là liệt sĩ, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Thạch Ngọc Biên), bị tên trưởng đồn Ba Cụm bắt giữ. Mặc dù bị địch tra tấn tàn nhẫn đang lúc mang thai nhưng bà vẫn một mực giữ khí tiết cách mạng, bảo vệ bí mật công tác của chồng; tức tối, địch dã man nổ súng giết chết bà Lâm Thị Lợi trước sự câm phẫn của Nhân dân phum sóc ấp Nô Rè⁽¹¹⁾.

Năm 1925, Trường Tiểu học Trà Vinh đón nhận một học sinh tên Nguyễn Thiện Thành (sinh năm Kỷ Mùi, ngày 30/9/1919), quê quán làng Phương Trà, tổng Binh Hóa, quận Châu Thành, tỉnh Trà Vinh, nay thuộc xã Phương Thạnh (có sử liệu ghi xã An Trường), huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh. Học sinh Nguyễn Thiện Thành của Trường Tiểu học Trà Vinh năm 1925 đã học tập, tham gia cách mạng trở thành Giáo sư, Tiến sĩ, Bác sĩ, Đại tá, Thầy thuốc Nhân dân, Anh hùng Lao động Nguyễn Thiện Thành; Ông qua đời ngày 08/10/2013, hưởng thọ 95 tuổi.

Để tri ân những đóng góp của ông Nguyễn Thiện Thành đối với tỉnh Trà Vinh, ngày 04/9/2014, UBND tỉnh Trà Vinh ban hành Quyết định đặt tên Trường Trung học phổ thông chuyên Trà Vinh mang tên Trường Trung học phổ thông Chuyên Nguyễn Thiện Thành. Ngày 08/11/2015, UBND tỉnh Trà Vinh tổ chức lễ công bố nghị quyết của HĐND tỉnh Trà Vinh, đặt tên đọạn đường có điểm đầu từ cầu Long Bình 2 đến ngã ba Quốc lộ 53 (qua trước cổng Trường Đại học Trà Vinh), tên đường Nguyễn Thiện Thành⁽¹²⁾...

100 năm trước - năm 1925, ở Trà Vinh có nhiều sự kiện đặc sắc nữa khi chúng ta “còn chưa biết gì”. Hẹn gặp lại bạn đọc trong bài viết sau.

 Tháng 5/2025

Sưu khảo của TRẦN ĐIỀN

Chú thích:

1. Theo Lịch sử tỉnh Trà Vinh tập 1, 1732  - 1945  - Tỉnh ủy, UBND tỉnh Trà Vinh biên soạn, Ban Tư tưởng Tỉnh ủy Trà Vinh ấn hành năm 1995 (trang 104 và 114).

2. Theo Địa chí hành chính các tỉnh Nam Kỳ thời Pháp thuộc (1859 - 1954) - Nguyễn Đình Tư - NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh ấn hành thánh 9/2017 (trang 592).

3. Theo Địa chí hành chính các tỉnh Nam Kỳ thời Pháp thuộc (1859 - 1954) - Nguyễn Đình Tư - NXB Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh ấn hành thánh 9/2017 (trang 627).

4. Theo Tây Nam Bộ 30 năm kháng chiến 1945 - 1975 - Ban chỉ đạo và Ban Biên tập truyền thống Tây Nam Bộ ấn hành năm 2000 (trang 43).

5. Theo Tài liệu “Sơ lược lý lịch các nhân vật đặt tên đường trên địa bàn thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh” - Tài liệu của UBND thành phố Trà Vinh.

6. Theo Nhân vật chí tỉnh Vĩnh Long và Lịch sử tỉnh Trà Vinh 1975 - 2020.

7. Theo Phong trào yêu nước của đồng bào Khmer tỉnh Trà Vinh (1930 - 2010) - Nhà xuất bản Chính trị quốc gia ấn hành tháng 10/2015.

8. Theo Tài liệu điền giả của người viết.

9. Theo Bùi Thị Rảnh - Công đoàn Giáo dục tỉnh Trà Vinh - Trang tin điện tử Công đoàn giáo dục Việt Nam ngày 21/7/2016.

10. Theo Báo Trà Vinh điện tử ngày 14/3/2023 và ngày 30/6/2024.

11. Theo Nhân vật chí tỉnh Trà Vinh tập 2 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Thạch Ngọc Biên (1917 - 1953).

12. Theo Tài liệu điền giả của người viết.