Chủ động trong quá trình thích ứng “sống chung”

Bài 1: “Hệ lụy” từ những tác động của biến đổi khí hậu                

Những ngày đầu tháng 12/2019, nước mặn đã bắt đầu xuất hiện và lấn sâu vào thượng nguồn Sông Hậu, đặc biệt là độ mặn ngày càng tăng cao (ngày 13/12/2019, lúc 06 giờ độ mặn tại cống Bông Bót 4,92‰; ngày 10/01/2020 lúc 04 giờ, độ mặn 9,9‰ và ngày 14/01/2020 lúc 07 giờ 45 phút 6,6‰). Theo nhận định của các lãnh đạo thuộc Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, từ cuối tháng 01 đến tháng 3/2020, khu vực lân cận cống Cái Hóp (phía sông Cổ Chiên) và cống Cần Chông (phía Sông Hậu) không còn khả năng lấy nước ngọt.

Nhà vườn Lê Văn Lâm.

Hiện nay, việc đưa vào vận hành 02 công trình cống Bông Bót và Tân Dinh (ven Sông Hậu, huyện Cầu Kè) đã cơ bản giúp ngăn mặn khi lấn sâu từ biển vào, đảm bảo chủ động ngăn mặn và trữ ngọt cho vùng nội đồng của huyện Cầu Kè, Tiểu Cần, Châu Thành. Bên cạnh đó, hệ thống còn thực hiện chức năng điều tiết nguồn nước cho các huyện vùng cuối nguồn (giáp biển) như một phần của huyện Trà Cú, Duyên Hải…

Tuy nhiên, với độ mặn hiện tăng cao và kéo dài đã làm ảnh hưởng đến năng suất cho toàn bộ diện tích sản xuất (chủ yếu vườn cây ăn trái) của các nhà vườn ở cù lao Tân Qui I và Tân Qui II (xã An Phú Tân) và An Lộc (xã Hòa Tân) huyện Cầu Kè. Do điều kiện địa lý của 02 cù lao trên nằm trên dòng Sông Hậu và chưa có hệ thống cống khép kín phía xung quanh cù lao; chịu tác động của thủy triều lên xuống nếu kết hợp với mặn lên cao và lấn sâu. Trao đổi với chúng tôi, bà Triệu Thị Ngọc Sang, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) huyện Cầu Kè cho biết: Hiện nay, do một số hệ thống cống chưa khép kín trong sản xuất, đặc biệt là tại khu vực An Lộc và Tân Qui (diện tích trên 1.000ha), vì vậy khả năng ảnh hưởng đến sản xuất gần như 100% diện tích. Nhà vườn chỉ chủ động xử lý theo cách là không bơm nước (thời điểm mặn) lên vườn cây ăn trái; đồng thời đóng các bọng cục bộ xung quanh khu vườn của từng hộ để hạn chế nước mặn xâm nhập theo các kênh rạch, khém vào vườn cây ăn trái…

Ghi nhận về tình hình mặn xâm nhập trong những ngày qua tại khu vực cù lao Tân Qui, xã An Phú Tân, huyện Cầu Kè, nhiều nhà vườn đang tìm giải pháp “sống chung” với mặn. Nhà vườn Lê Văn Lâm, ấp Tân Qui I đưa chúng tôi tham quan vườn chôm chôm của gia đình (khoảng 0,6ha), nhìn những chùm bông đang trong giai đoạn trổ nhưng không còn khả năng đậu trái, bông đã khô héo dần. Không chỉ vườn chôm chôm của ông Lâm đang ra bông bị “chựng lại” mà toàn bộ hơn 40ha chôm chôm của các nhà vườn khác ở ấp Tân Qui I (trong đó có 50% diện tích trong giai đoạn ra bông vụ thuận và sẽ thu hoạch trong tháng 4, tháng 5 âm lịch) bị thiệt hại.

Trao đổi với chúng tôi, ông Lê Văn Lâm chia sẻ: Năm 2015 - 2016 nước mặn đã làm cho hơn 30% số cây chôm chôm bị chết phải đốn bỏ; mới khôi phục lại “độ sung” của cây khoảng 02 năm nay, bây giờ mặn lại tiếp diễn, hơn nửa tháng nay không dám bơm tưới cho cây vì độ mặn quá cao (trên 1,5‰). Kết hợp với thời điểm cây ra bông mà thiếu nước tưới sẽ làm cho bông khó đậu trái, ngoài ra, ít nhiều bộ rễ của cây chôm chôm đã thấm mặn từ đất vào theo các lỗ mội (mặc dù đã chủ động đóng bọng không cho nước vào vườn). Nếu mặn xâm nhập và kéo dài, nhà vườn ở đây sẽ loại dần cây chôm chôm, do cây rất mẫn cảm với nước mặn; thay thế vào các cây trồng khác thích nghi hơn. Ngành chuyên môn cần nghiên cứu những cây trồng thay thế, phù hợp với BĐKH, đặc biệt là xâm nhập mặn.

Trước tình hình mặn bao quanh Tân Qui như những ngày qua, ông Lê Văn Ngoan, Trưởng Ban Nhân dân ấp Tân Qui I, xã An Phú Tân, huyện Cầu Kè cho biết: Khu vực Tân Qui hiện có 09 “khém” được lấy nước trực tiếp từ Sông Hậu vào, nếu được triển khai xây dựng cống hay bọng để khép kín (đóng, mở) khi có mặn xuất hiện, sẽ góp phần chủ động bảo vệ diện tích vườn cây ăn trái cho nhà vườn.

Cùng với Tân Qui, khu vực An Lộc (xã Hòa Tân) có cự ly tiếp giáp khá gần với vàm Cầu Quan, nên mỗi khi có mặn lên, khu vực này chịu nặng hơn so với Tân Qui. Theo ông Đinh Công Dưỡng, Trưởng Ban Nhân dân ấp An Lộc: Hiện ấp có 35ha xoài đang giai đoạn ra bông; trong đó có một số diện tích cho thu hoạch trong Tết. Khu vực An Lộc cũng chưa có hệ thống cống khép kín nên khi có mặn xảy ra, các nhà vườn sẽ đóng các bọng cục bộ xung quanh vườn để ngăn không cho nước mặn lên vườn. Do cây xoài có khả năng chịu mặn tương đối tốt hơn nhãn và chôm chôm, còn khi mặn kéo dài và ngắt nước (không tưới) sẽ làm cho xoài khó ra hoa khi xử lý mùa vụ. Các nhà vườn mong muốn tỉnh đầu tư hệ thống bơm trữ nước ngọt để phục vụ sản xuất trong thời điểm mặn xảy ra…

Bài, ảnh: HỮU HUỆ