Vay trả góp, giải pháp tài chính hiện đại hay bẫy tiêu dùng?

Chỉ với vài thao tác trên điện thoại hoặc tại cửa hàng, người tiêu dùng có thể mua trước và trả góp dần mà không cần thanh toán toàn bộ ngay lập tức. Một báo cáo từ Tài chính Mirae Asset cho biết kênh cho vay tiêu dùng trả góp (bao gồm mua điện thoại, điện máy, xe máy…) đạt 6.200 tỷ đồng trong năm 2024, tăng mạnh từ 2.600 tỷ năm 2023, tương ứng mức tăng gấp 2,3 lần.

Xu hướng này cho thấy vay tiền trả góp không còn chỉ để “xoay xở tài chính”, mà đã trở thành thói quen chi tiêu hàng tháng, giúp người tiêu dùng cảm thấy nhẹ gánh hơn khi chia nhỏ khoản thanh toán.

Khác với vay tín chấp truyền thống, vay trả góp gắn liền với hành vi mua sắm. Người tiêu dùng không nghĩ mình đang “vay tiền”, mà đơn giản là chia nhỏ khoản thanh toán để cảm thấy nhẹ gánh hơn. Điều này hợp lý nếu người vay có kế hoạch tài chính rõ ràng. Nhưng khi quyết định xuất phát từ cảm xúc - không cân nhắc khả năng chi trả - rủi ro dễ phát sinh.

Nhiều người bắt đầu với khoản vay nhỏ như điện thoại, sau đó tiếp tục với laptop, du lịch hay làm đẹp. Mỗi khoản chỉ vài trăm nghìn đến một triệu đồng mỗi tháng, nhưng cộng dồn có thể lên đến 5 - 6 triệu đồng/tháng. Với thu nhập trung bình, đây là con số không nhỏ, gây áp lực lên chi tiêu gia đình và dễ dẫn đến mất kiểm soát dòng tiền cá nhân.

Sự thật về các chương trình cho vay “0% lãi suất”.

Các chương trình vay “0% lãi suất” thường đi kèm nhiều khoản phí bắt buộc như phí xử lý hồ sơ hoặc bảo hiểm khoản vay. Dù không gọi là “lãi”, tổng chi phí thực tế người vay phải trả có thể tương đương mức lãi suất 18 - 24%/năm.

Ví dụ:

Giá điện thoại: 15 triệu đồng

Trả góp 12 tháng với lãi suất 0%

Phí xử lý hồ sơ: 800.000 đồng

Phí bảo hiểm khoản vay: 1.000.000 đồng => Tổng chi phí phải trả: 16,8 triệu đồng

Tính theo lãi suất thực tế (APR), khoản vay này tương đương 13 -15%/năm.

Người tiêu dùng nên tập trung vào tổng chi phí phải trả, thay vì chỉ nhìn con số “0% lãi suất” trên quảng cáo. Đây là cách đơn giản nhất để tránh hiểu nhầm và chọn được khoản vay thực sự phù hợp.

Sự phát triển của các nền tảng công nghệ tài chính (fintech) giúp người tiêu dùng tiếp cận vay trả góp nhanh hơn bao giờ hết. Chỉ cần ảnh CCCD và xác minh điện thoại, nhiều ứng dụng đã duyệt hồ sơ và giải ngân trong vài phút.

Tuy nhiên, chính sự dễ dàng này khiến người dùng dễ chủ quan, không đọc kỹ điều khoản. Đáng lo hơn, nhiều ứng dụng chưa được cấp phép vẫn hoạt động, tiềm ẩn rủi ro cao như:

Phí mập mờ, lãi suất thực tế cao

Điều khoản phạt không rõ ràng

Không bảo vệ dữ liệu người dùng

Không cập nhật thông tin lên CIC - ảnh hưởng đến điểm tín dụng cá nhân

Ngay cả khi người vay trả đúng hạn, nếu nền tảng không kết nối với hệ thống tín dụng quốc gia, lịch sử tín dụng vẫn không được ghi nhận. Trong khi đó, chỉ một lần trễ hạn cũng có thể bị gắn “rủi ro tín dụng”, gây khó khăn cho các khoản vay sau này.

Vì vậy, người tiêu dùng nên ưu tiên các nền tảng được cấp phép, minh bạch thông tin và kết nối CIC, để vay an toàn và xây dựng uy tín tài chính lâu dài.

“Nguồn vốn của công ty tài chính thường lớn hơn. Họ cho vay tín chấp nên phải tính thêm chi phí rủi ro - đó là lý do lãi suất cao hơn” Ông Phạm Xuân Hòe, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng Nhà nước nhận định (Nguồn: znews.vn) Ông Phạm Xuân Hòe - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng Nhà nước nhận định về vay trả góp.

Không nên đánh đồng người vay tiêu dùng là có tín dụng xấu. Lịch sử trả nợ đúng hạn mới là yếu tố phản ánh uy tín tài chính thực sự.

Ý kiến này cho thấy vai trò của các công ty tài chính là bổ sung cho ngân hàng truyền thống, đặc biệt với nhóm khách hàng cần vay tiêu dùng nhỏ và nhanh.

Để vay trả góp an toàn và không rơi vào áp lực nợ, bạn nên tuân thủ một số nguyên tắc sau:

- Chỉ vay khi thật sự cần thiết. Tránh vay vì theo trào lưu hay để "bằng bạn bằng bè".

- Tính toán khả năng chi trả. Khoản trả góp hàng tháng không nên vượt quá 30% thu nhập của bạn.

- Tính tổng chi phí khoản vay. Đừng chỉ nhìn vào số tiền trả mỗi tháng - hãy cộng cả phí hồ sơ, bảo hiểm và phạt nếu có.

- Đọc kỹ hợp đồng. Đặc biệt lưu ý các điều khoản về lãi suất, phí phạt và trả trước hạn.

- Chọn đơn vị uy tín. Ưu tiên tổ chức tài chính được cấp phép, minh bạch về lãi suất và chi phí.

- Chuẩn bị quỹ dự phòng. Đề phòng rủi ro như mất thu nhập hoặc phát sinh chi tiêu bất ngờ.

Tuân thủ những nguyên tắc này giúp bạn sử dụng vay trả góp một cách thông minh, an toàn và không làm ảnh hưởng đến tài chính cá nhân lâu dài.

Vay trả góp là công cụ tài chính hữu ích nếu được dùng đúng cách - đúng mục đích, đúng khả năng chi trả và lựa chọn đúng đơn vị cho vay uy tín. Nhưng nếu biến nó thành thói quen chi tiêu thiếu kiểm soát, bạn có thể rơi vào bẫy nợ lúc nào không hay.

Trong thời đại công nghệ tài chính phát triển nhanh, người tiêu dùng cần hiểu rõ sản phẩm vay, quản lý tài chính cá nhân, và đưa ra quyết định có trách nhiệm. Vay trả góp nên là giải pháp giúp bạn chủ động tài chính - không phải là nguyên nhân khiến bạn mất kiểm soát.