Tìm đâu, nồi bánh đêm trừ tịch!

Ảnh: BÁ THI

Cũng như chiếc bánh chưng miền Bắc, đòn bánh tét miền Nam là món ăn đơn giản, dễ chế biến, có thể bảo quản dài ngày, sử dụng trong bất cứ thời tiết nào trong năm, dù là trưa hè oi ả hay đêm đông giá rét. Đặc biệt, trong những ngày "tư ngày Tết", nhất là trên mâm bàn cúng gia tiên chiều cuối năm, không nhà nào là không có chiếc dĩa nhỏ với vài khoanh bánh tét trang trọng. Đến nỗi, bánh tét đã trở thành biểu trưng của văn hóa Việt ngày tết phương Nam. Cũng có lý, khi có người cho rằng tên bánh Tét từ chữ bánh Tết mà ra!

Quê tôi, vài thập niên trước, sau bữa cơm rước ông bà đoàn tụ gia đình chiều cuối năm, mọi người quây quần bên nồi bánh tét bập bùng ánh lửa cho đến tận giao thừa. Ở đó, người ta cùng nhau ôn lại một năm chuyện làm ăn, chuyện sức khỏe, chuyện con cái và chuẩn bị dọn lòng thanh sạch, gác lại mọi điều phiền toái, xui rủi mà đón mừng năm mới. Cũng quanh ánh lửa nồi bánh đêm Trừ tịch, bao ước vọng tươi đẹp trong tương lai, từ chuyện áo cơm, đồng áng đến chuyện dựng vợ gả chồng cho cháu con cũng được đem ra nhẹ nhàng bàn bạc, trao đổi. Như những điều cầu được ước thấy, người có tuổi quê tôi vẫn tin rằng, dưới sự chứng kiến của ánh lửa bập bùng ấy, mọi chuyện như trở nên hanh thông hơn, trọn vẹn hơn. Riêng bọn trẻ chúng tôi được một đêm vui thỏa thích, khi túm tụm hóng chuyện bên người lớn, lúc chạy nhảy chơi đùa mà lòng lúc nào cũng nôn nao có khác gì nồi bánh trên lò đang sôi sùng sục.

Trời mỗi lúc một khuya hơn, sương đêm mỗi lúc một lạnh hơn và mọi người trong gia đình như xích lại gần nhau hơn bên ánh lửa nồi bánh đêm Trừ tịch.

Khi xóm dưới, làng trên đì đùng tiếng pháo chuột, cũng là lúc bánh tét trong nồi vừa chín tới. Má tôi mở nắp nồi. Trong nghi ngút khói nóng ràn rạt, bà dùng chiếc đũa bếp ngoay vào những sợi "râu" chừa sẵn và cột hai đòn vào nhau thành từng cặp, để vớt bánh ra rồi cho ngay vào thau nước lạnh kề bên. Sau khi rửa ráy sạch sẽ, tía tôi treo bánh thành hai hàng dọc vào chiếc đòn gánh bắc ngang kẹt bồ lúa. Xong đâu đấy, ông chọn hai đòn ngon nhất, một nhân mỡ và một nhân chuối, tét ra thành hai dĩa, trân trọng đưa lên bàn thờ gia tiên giữa nhà. Ở nhà dưới, bọn trẻ chúng tôi, được má ưu ái dành cho một dĩa còn nóng hổi. Bọn tôi vừa thổi vừa ăn. Ngon như ăn… bánh tét đêm giao thừa!

Ngoài kia, trời đã sang xuân!

"Ăn Tết ba ngày, chuẩn bị Tết cả năm!", lời dạy của người xưa ngẫm lại không sai! Để đỏ lửa nồi bánh tét đêm Trừ tịch, cả gia đình tôi đã lưu tâm nhắc nhau chuẩn bị mọi thứ từ nhiều tháng trước. Từ lúc trời sa mưa, tía má tôi đã ngồi lựa lại từng hạt nếp giống, đảm bảo khi gieo cấy trên diện tích đất ruộng cày xới kỹ sẽ cho thu hoạch nếp thật rặt, vừa dẻo vừa thơm. Trên vuông giồng trước nhà, tía tôi vun luống, tỉa từng hạt đậu xanh, rồi má tôi ngày đêm chăm chút vừa nước vừa phân pha lẫn những giọt mồ hôi mặn chát. Rồi con heo trong chuồng, rồi bụi chuối ngoài liếp cũng được người lớn vừa ngó chừng vừa nhẩm đốt ngón tay tính ngày tính tháng. Tội nghiệp, người anh rể sắp cưới chị tôi phồng rộp bàn tay, vung búa bửa từng khúc củi. Gặp những đoạn củi gốc, củi mắc không thể nào bửa nổi, anh gom lại từng đống nhỏ và cho vào xó bếp.

Sáng Ba mươi Tết, cơm nước vừa xong, những thứ chuẩn bị nhiều tháng ròng rã ấy được mang ra. Những hạt nếp trắng ngần màu sữa đã được ngâm nước và tẩm màu xanh lá mơ, lá dứa. Những hạt đậu xanh đã đãi sạch vỏ, sôi lên mềm và nhuyễn như sáp, vàng óng ả. Những lát mỡ heo to hơn ngón tay người lớn, ướp hành thơm phức. Những trái chuối xiêm chín tới, ruột vàng tươi. Những xấp lá chuối chồng lên nhau từng lớp… Má tôi ngồi bên thau nếp làm cái công việc quan trọng nhất là phân nếp, phân nhân "bắt bánh", tạo vóc dáng gọn ghẽ, xinh xắn và thật đều đặn cho mỗi đòn bánh. Các chị tôi quây quần bên mẹ dùng từng sợi dây lát màu xanh bó lấy đòn bánh theo sự chỉ dẫn của bà. Các anh tôi có nhiệm vụ đào lò âm xuống đất trên vuông sân trước nhà, theo sự định vị của tía tôi. Còn ông anh rể tội nghiệp của tôi lục lọi, tìm kiếm lại những đoạn củi gốc, củi mắc không thể bửa nổi, mà mấy tháng trước anh đã nhét vội đâu đó chỉ mình anh biết, trong tiếng trêu chọc của tía tôi:

- Cái thằng rể tương lai của bà hay thiệt! Nó biết Tết này bà gói nhiều bánh tét nên chừa sẵn củi lửa thiệt nhiều.

- Thì nó giống hệt ông già vợ nó hồi xưa thôi! - Má tôi nguýt dài và tôi thoáng thấy mặt chị tôi đỏ rần.

Chỉ có bọn trẻ là sung sướng nhất. Chúng tôi gom những tàu chuối đã rọc trụi lá làm súng chơi trò tập trận. Những chiến sĩ nhí nai nịt gọn gàng, súng gươm đầy người, trước giờ lâm trận còn xáp xô tay bẻ trái chuối xiêm, tay kia nhón miếng nhân đậu xanh, cho vào mồm nhai ngấu nghiến và nhanh chân vọt mất để khỏi nghe tiếng mắng mỏ và cái cốc đầu của má tôi.

Rồi cơn lốc kinh tế thị trường xộc vào tận xóm quê nhà tôi. Chỉ cần bỏ một ít tiền đánh xe ra chợ thì thứ gì cũng có, hạ cám thượng vàng, gọn gàng và thuận tiện. Ánh lửa bập bùng nồi bánh tét đêm Trừ tịch thưa dần, rồi mất hẳn.

Tuổi trẻ ngày nay đã nghèo hơn bọn trẻ chúng tôi ngày xưa một chút hương vị ngày xuân!

TRẦN DŨNG