Kiến tạo Trung tâm Tài chính quốc tế tại Việt Nam: Hoàn thiện pháp lý, định hình thể chế, gia tăng năng lực cạnh tranh toàn cầu

Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam chiều ngày 12/6. Ảnh: media.quochoi.vn

Đây là phát biểu của đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình, Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội chuyên trách tỉnh Trà Vinh tại phiên thảo luận chiều 12/6 của Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về TTTCQT. Trong đó, đại biểu đề xuất bổ sung hàng loạt quy định nhằm làm rõ mô hình thể chế, bảo đảm tính minh bạch pháp lý, kiểm soát rủi ro và tạo nền tảng cho việc thu hút dòng vốn toàn cầu vào Việt Nam.

Xác lập rõ ràng địa vị pháp lý: Nền móng thể chế không thể thiếu

Theo đại biểu Thạch Phước Bình, một trong những vấn đề then chốt của Dự thảo hiện nay là khái niệm về TTTCQT mới dừng lại ở mức mô tả định tính, chưa chỉ rõ địa vị pháp lý của thiết chế này. Câu hỏi đặt ra là: TTTCQT có phải là một đơn vị hành chính, một khu chức năng hay là một “không gian thể chế chuyên biệt”? Việc thiếu định danh rõ ràng sẽ gây khó khăn trong việc xác lập cơ chế quản lý nhà nước, mối quan hệ giữa TTTCQT với chính quyền địa phương và các bộ, ngành liên quan.

Từ đó, đại biểu đề xuất bổ sung định nghĩa TTTCQT là một không gian thể chế đặc thù, có quy chế pháp lý riêng, được tổ chức theo mô hình khu chức năng tài chính, nơi áp dụng cơ chế thử nghiệm vượt luật đối với một số lĩnh vực cụ thể như tài chính công nghệ, quản lý dòng vốn và ngoại hối.

Đại biểu Thạch Phước Bình thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam chiều ngày 12/6. Ảnh:media.quochoi.vn

Gắn mục tiêu với kết quả cụ thể: Cần thiết để quản trị hiệu quả

Dự thảo đã nêu ra các mục tiêu đa chiều như thúc đẩy tài chính xanh, thu hút chuyên gia quốc tế, phát triển thị trường vốn. Tuy nhiên, đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng nội dung này vẫn chủ yếu mang tính khát vọng, thiếu những chỉ số định lượng cụ thể để có thể đo lường và đánh giá hiệu quả thực hiện trong thực tiễn.

Từ đó, đại biểu kiến nghị đặt mục tiêu tổng giá trị giao dịch đạt 10 tỷ USD sau 5 năm; thu hút tối thiểu 200 chuyên gia tài chính quốc tế làm việc trong giai đoạn 2026–2030. Kinh nghiệm của các trung tâm tài chính như Hồng Kông hay Qatar cho thấy: mục tiêu định lượng thường được gắn trực tiếp với chỉ tiêu tăng trưởng GDP hoặc tỷ trọng ngành tài chính trong cơ cấu dịch vụ, tạo cơ sở vững chắc cho hoạch định chính sách.

Chính sách ngoại hối và ngân hàng: Tư duy mở - cần khung kiểm soát

Dự thảo đã mạnh dạn mở rộng quyền sử dụng ngoại tệ, bao gồm cả chuyển tiền ra- vào, thanh toán nội địa bằng ngoại tệ, mở tài khoản ngoại hối. Đây là một bước đi táo bạo trong bối cảnh Việt Nam vẫn đang duy trì cơ chế kiểm soát vốn chặt chẽ. Tuy nhiên, việc thiếu quy định kiểm soát dòng vốn nóng, rửa tiền và tỷ giá có thể tạo ra những rủi ro tài chính vĩ mô không nhỏ. Qua đó, đại biểu đề xuất nên học tập mô hình “cửa sổ vốn linh hoạt” (capital account window) tại TTTCQT Thượng Hải, Trung Quốc - nơi dòng vốn ra vào được quản lý bằng công nghệ giám sát điện tử theo thời gian thực, kết hợp với cơ chế đánh giá rủi ro tự động.

Mặt khác, về ngân hàng, dự thảo Nghị quyết cho phép các ngân hàng quốc tế hoạt động tại TTTCQT được tuân theo chuẩn mực của ngân hàng mẹ. Tuy nhiên, đại biểu cho rằng cần thiết lập cơ chế thẩm định định kỳ đối với năng lực tài chính ngân hàng mẹ; hệ thống phối hợp giám sát giữa Ngân hàng Nhà nước và Ban điều hành TTTCQT để bảo đảm tính nhất quán và ngăn chặn gian lận tài chính. Mô hình giám sát song hành tại TTTCQT Dubai (Dubai International Financial Centre - DIFC) của các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất  (UAE) là một thực tiễn điển hình nên tham khảo.

Ưu đãi tài chính - thuế: Cần minh bạch hóa và phòng, chống lợi dụng

Chính sách về khởi nghiệp, tài chính xanh, fintech và ưu đãi thuế là một trong những điểm nhấn tích cực trong Dự thảo. Tuy nhiên, theo đại biểu Bình, nếu không có chuẩn mực kỹ thuật rõ ràng và không gắn với điều kiện chặt chẽ, các ưu đãi này có thể bị lợi dụng cho mục đích đầu cơ hoặc trốn thuế.

Từ đó, đại biểu kiến nghị về tài chính xanh nên áp dụng bộ Nguyên tắc trái phiếu xanh của Hiệp hội thị trường vốn quốc tế (ICMA); về thuế chuyển nhượng cổ phần chỉ miễn thuế nếu nhà đầu tư nắm giữ cổ phần tối thiểu 1 năm, tương tự như tại Hồng Kông; thiết lập cơ chế hậu kiểm, truy thu và xử phạt nghiêm đối với các hành vi gian lận thuế.

Chính sách cư trú và lao động: Cởi mở nhưng không lỏng lẻo

Miễn giấy phép lao động và cấp cư trú dài hạn là một động lực thu hút chuyên gia tài chính quốc tế, nhưng nếu không kiểm soát kỹ, có thể biến TTTCQT thành “vùng trắng” trong quản lý nhân lực. Đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng nên nghiên cứu áp dụng mô hình “Visa tài chính” của Trung tâm tài chính Astana (Kazakhstan), theo đó, chuyên gia phải có chứng chỉ hành nghề tài chính quốc tế, hợp đồng lao động rõ ràng và được hưởng cư trú tới 10 năm. Bên cạnh đó, về bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế cần quy định cơ chế công nhận tương đương bảo hiểm quốc tế, đồng thời đảm bảo quyền lợi cơ bản cho người lao động trong nước trước áp lực cạnh tranh lương thấp từ nguồn nhân lực ngoại quốc.

Thiết lập cơ chế giám sát đa tầng: Kiểm soát quyền lực và bảo vệ hệ thống

Việc chỉ nêu chung chung rằng giám sát theo “rủi ro” và “thông lệ quốc tế” tring dự thảo Nghị quyết là chưa đủ để bảo đảm tính hiệu quả và minh bạch. Từ đó, đại biểu Thạch Phước Bình đề xuất mô hình 3 tầng giám sát: Giám sát hoạt động tài chính - kinh doanh (do Ban quản lý TTTCQT thực hiện); Giám sát tuân thủ pháp luật chuyên ngành (do các bộ, ngành chuyên trách); Giám sát độc lập - phản biện xã hội (do Quốc hội, hiệp hội ngành nghề và cộng đồng dân cư). Mô hình này đang được áp dụng tại Singapore, mang lại hiệu quả đáng kể trong ngăn chặn gian lận và củng cố lòng tin nhà đầu tư.

Hiệu lực thi hành và luật hóa: Rõ ràng để tăng độ tin cậy

Dự thảo hiện không xác định rõ thời hạn hiệu lực và lộ trình luật hóa, gây khó khăn cho nhà đầu tư trong việc hoạch định chiến lược trung và dài hạn. Từ đó, đại biểu kiến nghị xác lập thời hạn hiệu lực 10 năm kể từ ngày 01/01/2026; trình Luật Trung tâm Tài chính Quốc tế trước ngày 30/3/2034; quy định rõ các dự án được hưởng ưu đãi sau thời hạn phải có tỷ lệ giải ngân từ 30% trở lên.

Ngoài ra, quy định về miễn trách nhiệm cho cán bộ công vụ cần ràng buộc thêm điều kiện: chỉ áp dụng nếu có cơ sở pháp lý rõ ràng và được thẩm định rủi ro trước đó - nhằm ngăn ngừa việc lợi dụng cơ chế đặc thù để né tránh trách nhiệm.

Báo Trà Vinh Online