Sự cần thiết ban hành Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân

Việc ban hành Luật Bảo vệ DLCN là cần thiết dựa trên các cơ sở như:

Về cơ sở chính trị, DLCN là vấn đề liên quan chặt chẽ tới quyền con người, quyền công dân, an toàn, an ninh mạng, an ninh thông tin, an ninh dữ liệu, công nghệ thông tin và cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Chính phủ điện tử, Chính phủ số, kinh tế số. Thời gian gần đây, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo vấn đề này, theo hướng bảo đảm an ninh mạng, lấy con người, trí tuệ con người làm trung tâm, là nhân tố quyết định, hoàn thiện hành lang pháp lý trong bảo vệ DLCN. Bảo vệ DLCN được tiến hành song song, đồng thời với sự phát triển kinh tế, xã hội, đi liền với tất cả các khâu, quá trình nhưng phải đảm bảo không hạn chế sự phát triển, đổi mới và sáng tạo.

Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 09/11/2022 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đã khẳng định quan điểm “...lấy con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước; Nhà nước tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân” với mục tiêu “Hoàn thiện cơ bản các cơ chế bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân, bảo đảm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, nhân đạo, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, kịp thời, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, dễ tiếp cận, mở đường cho đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, nhất quán”.

Về cơ sở pháp lý, ngày 02/10/2024, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 174/NQ-CP về phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 9/2024, trong đó Chính phủ thống nhất về sự cần thiết xây dựng Luật và giao Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ và các cơ quan liên quan hoàn thiện hồ sơ đề nghị xây dựng Luật gửi Bộ Tư pháp tổng hợp để trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung dự án Luật này vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025 của Quốc hội. Ngày 11/12/2024, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 59/2024/UBTVQH15 điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, trong đó, bổ sung dự án Luật Bảo vệ DLCN vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025) và thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10/2025).

Về cơ sở thực tiễn, theo thống kê của Bộ Công an, có tổng số 69 văn bản quy phạm pháp luật liên quan trực tiếp đến bảo vệ DLCN tại Việt Nam nhưng tất cả đều chưa thống nhất về khái niệm và nội hàm DLCN, bảo vệ DLCN, chỉ có Nghị định số 13/2023/NĐ-CP, ngày 17/4/2024 của Chính phủ về bảo vệ DLCN (Nghị định số 13/2023/NĐ-CP) đưa ra định nghĩa về DLCN và bảo vệ DLCN. Tuy nhiên, đây mới chỉ là văn bản Nghị định, chưa phải văn bản Luật nên cần thống nhất thực hiện trong thực tiễn, cần có văn bản Luật làm “luật gốc”, mang tính nguyên tắc, góp phần tiếp tục thể chế hóa quy định của Hiến pháp và pháp luật về quyền bảo vệ bí mật cá nhân, quyền con người, quyền công dân, an ninh mạng bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Hiện nay, trong hệ thống pháp luật Việt Nam chỉ có 01 văn bản là Nghị định số 13/2023/NĐ-CP đưa ra định nghĩa về DLCN và bảo vệ DLCN, chưa có văn bản Luật nào quy định về vấn đề này. Tuy nhiên, phạm vi điều chỉnh của Nghị định chưa bao quát hết các lĩnh vực, quan hệ của đời sống, xã hội, chưa tương thích với các quy định về quyền bí mật đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình được nêu trong Hiến pháp năm 2013, cùng các quy định liên quan tới “thông tin cá nhân”, “thông tin riêng”, “thông tin số”; “thông tin cá nhân trên môi trường mạng”; “thông tin bí mật đời tư” được nêu trong một số văn bản Luật hiện hành.

Cán bộ, chiến sĩ Công an tỉnh Trà Vinh tích cực tuyên truyền, hướng dẫn người dân trong bảo vệ dữ liệu, thông tin cá nhân.

Theo quy định của Hiến pháp năm 2013, chỉ có văn bản luật được quyền quy định các nội dung liên quan tới hạn chế quyền con người, quyền công dân. Dự thảo Luật Bảo vệ DLCN dự kiến quy định một số trường hợp liên quan tới tiết lộ, xử lý DLCN khi chưa được sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, có khả năng ảnh hưởng tới quyền con người. 

Pháp luật bảo vệ DLCN nước ta đã có một số quy định về chế tài xử phạt với những hành vi vi phạm bảo vệ thông tin cá nhân, chưa có quy định chế tài để bảo vệ DLCN gắn cụ thể với các quyền của chủ thể dữ liệu, cụ thể như:

(1) Chưa có chế tài hình sự điều chỉnh vi phạm về bảo vệ DLCN, mua, bán DLCN. Hiện vi phạm các quy định về thông tin cá nhân có thể bị xử phạt hình sự theo 02 tội danh tại Điều 159 và Điều 288, với án tù giam cao nhất là 07 năm theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Hầu hết các vụ việc buôn bán DLCN đang được hoàn thiện theo hướng chứng minh 02 tội danh này. Tuy nhiên, do chưa quy định cụ thể về các yếu tố cấu thành trong hoạt động mua, bán DLCN, nhất là hoạt động có sự trung gian qua nhiều cá nhân, tổ chức nên khó chứng minh tội phạm;

(2) Quyền bảo vệ thông tin cá nhân xét dưới góc độ dân sự khi bị xâm phạm đều có thể thực hiện phương thức tự bảo vệ hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền thực hiện các hoạt động theo quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015 như công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền dân sự của mình; buộc chấm dứt hành vi xâm phạm; buộc xin lỗi, cải chính công khai; buộc thực hiện nghĩa vụ hoặc buộc bồi thường thiệt hại; hủy quyết định cá biệt trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền;

(3) Chưa có chế tài xử phạt vi phạm hành chính về DLCN. Các hành vi vi phạm, xâm hại đến thông tin cá nhân đã có nhưng nằm rải rác ở nhiều văn bản khác nhau. Luật Bảo vệ DLCN sẽ quy phạm đầy đủ các quyền của chủ thể dữ liệu, bảo vệ DLCN, các hành vi vi phạm quy định sẽ được căn cứ vào Luật để đề xuất các hình thức, biện pháp xử lý phù hợp.

Bên cạnh đó, thực tiễn trong lĩnh vực bảo vệ DLCN còn nhiều vấn đề như: hạn chế, bất cập của quy định pháp luật hiện hành về bảo vệ DLCN; những vấn đề mới phát sinh về bảo vệ DLCN đặt ra yêu cầu giải quyết thông qua việc ban hành Luật; hài hòa với thông lệ, quy định quốc tế về bảo vệ DLCN; phát triển kinh tế xã hội, tạo nền tảng pháp lý cho hoạt động kinh doanh có liên quan tới DLCN.

Từ những cơ sở nêu trên cho thấy, việc xây dựng dự án Luật Bảo vệ DLCN là hết sức cần thiết nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ quyền DLCN; ngăn chặn các hành vi xâm phạm DLCN, gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của cá nhân, tổ chức; nâng cao trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Việc xây dựng dự án Luật Bảo vệ DLCN là bước đi thận trọng, kỹ lưỡng, có quá trình và sự chuẩn bị công phu của Chính phủ, bắt đầu từ khi khảo sát xây dựng Nghị định bảo vệ DLCN (năm 2019) đến khi Nghị định có hiệu lực và triển khai thực hiện trong thực tiễn cuộc sống.

Bài, ảnh: HỒ GIANG