Đại biểu Thạch Phước Bình: Thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện dân sự - cần rõ ràng về khái niệm, chặt chẽ trong cơ chế, toàn diện trong thiết kế chính sách

Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công sáng ngày 29/5. Ảnh: media.quochoi.vn

Cần phân loại giữa “quyền cá nhân yếu thế” và “lợi ích công cộng”

Ngay đầu bài phát biểu, đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh: “Chúng ta đang nói đến hai loại vụ việc có tính chất pháp lý khác biệt: một là các vụ án nhằm bảo vệ quyền dân sự cụ thể của nhóm yếu thế; hai là các vụ án liên quan đến lợi ích công rộng lớn - như môi trường, tài sản công, an toàn cộng đồng. Việc dùng chung một thuật ngữ ‘vụ án dân sự công ích’ là chưa chuẩn xác và dễ gây khó khăn, bất cập khi triển khai”.

Đại biểu đề nghị cần xác định hai nhóm vụ án riêng biệt với quy trình pháp lý, điều kiện áp dụng và chuẩn mực chứng minh khác nhau. Đồng thời, để tăng tính minh bạch và khả năng thực thi, nên xem xét sử dụng các thuật ngữ rõ ràng hơn như: “vụ án khởi kiện thay thế vì quyền lợi nhóm yếu thế” và “vụ án dân sự bảo vệ lợi ích công cộng” - phù hợp với thực tiễn quốc tế và thông lệ lập pháp hiện đại.

Làm rõ tiêu chí xác định nhóm dễ bị tổn thương

Về khái niệm “nhóm dễ bị tổn thương”, đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng quy định hiện hành còn quá khái quát, mang tính hình thức, và có nguy cơ “bỏ sót hoặc bao quát không đúng” khi áp dụng. Theo ông, “người dân tộc thiểu số sống tại vùng khó khăn” là tiêu chí chưa đủ chặt chẽ nếu không gắn với tình trạng hộ nghèo, không biết chữ hoặc thiếu tiếp cận dịch vụ pháp lý.

Ông kiến nghị nên mở rộng danh sách các nhóm yếu thế một cách có hệ thống, theo hướng tham chiếu với Luật Trợ giúp pháp lý, Luật Phòng chống mua bán người, Luật Bình đẳng giới... Bên cạnh đó, cần bổ sung các đối tượng dễ bị tổn thương nhưng phổ biến trong thực tiễn như phụ nữ đơn thân nuôi con nhỏ, người mắc bệnh hiểm nghèo, nạn nhân bạo lực gia đình, người nhiễm HIV/AIDS, hoặc lao động nhập cư không có hợp đồng.

Đại biểu Thạch Phước Bình thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công sáng ngày 29/5. Ảnh: media.quochoi.vn

Khởi kiện vụ án dân sự - cần cụ thể hóa tiêu chí

Một điểm đáng chú ý được đại biểu Thạch Phước Bình phân tích là vấn đề thẩm quyền khởi kiện. Dự thảo hiện trao quyền khởi kiện cho cả VKSND cấp tỉnh và VKSND tối cao, nhưng các tiêu chí xác định vụ việc lại dùng các thuật ngữ định tính như “phức tạp”, “quy mô lớn”, “có yếu tố nước ngoài” mà không có định lượng cụ thể. Đại biểu Thạch Phước Bình khuyến nghị, nếu không lượng hóa rõ ràng, rất dễ dẫn đến hiện tượng “ngại làm - sợ sai” ở cấp dưới và quá tải ở cấp trên. Mọi cơ chế nếu muốn hiệu quả phải rõ quyền - rõ việc - rõ trách nhiệm.

Theo đó, đại biểu đề xuất các tiêu chí như: số người bị ảnh hưởng từ 50 người trở lên, giá trị tài sản tranh chấp từ một mức ngưỡng nhất định, liên quan nhiều tỉnh thành, hoặc có yếu tố pháp lý quốc tế. Đồng thời, phân định rõ vai trò chủ trì của VKSND cấp tỉnh trong phần lớn vụ việc, chỉ khi cần thiết mới chuyển lên VKSND tối cao theo quyết định cụ thể.

Mở rộng địa bàn và kéo dài thời gian thí điểm

Với phạm vi thí điểm hiện tại gồm 6 địa phương có điều kiện phát triển tốt, đại biểu Thạch Phướ Bình cho rằng, đây là lựa chọn hợp lý để thí điểm mô hình hành chính - kỹ thuật. Song, để chính sách công bằng và sát thực tiễn, cần bổ sung thêm các địa phương có đặc điểm dân cư đa dạng, địa bàn khó khăn và nhiều tranh chấp. Cụ thể, ông đề xuất bổ sung các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Trà Vinh, Sóc Trăng, TP. Hải Phòng - đại diện cho cả miền núi, đồng bằng, vùng sâu vùng xa và khu công nghiệp – để phản ánh đủ sắc thái pháp lý và điều kiện thực thi. Đồng thời, đại biểu  nhấn mạnh, thời gian thí điểm 03 năm là chưa đủ để một chính sách có tính chất mới, liên ngành và liên cấp như vậy phát huy hết hiệu quả. Cần kéo dài thời gian thí điểm lên 5 năm, đủ để khởi kiện, xét xử qua các cấp, đánh giá và tổng kết toàn diện.

Cơ chế tổng kết cần rõ ràng, gắn với lộ trình thể chế hóa

Đại biểu cũng khuyến nghị bổ sung điều khoản quy định rõ trách nhiệm của VKSND tối cao trong việc tổng kết thí điểm, phối hợp cùng các cơ quan liên quan. Báo cáo tổng kết cần bao gồm: số vụ đã khởi kiện, tỷ lệ thắng kiện, thời gian xử lý, vướng mắc thực tế và đề xuất sửa luật. Đồng thời, xem xét đề xuất sửa đổi Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tổ chức VKSND và các luật có liên quan nếu kết quả thí điểm cho thấy hiệu quả và khả thi.

Báo Trà Vinh Online